Planetree: zorg van mens tot mens in een helende omgeving

VAKBLAD VOOR NATUURLIJKE & INTEGRALE GEZONDHEIDSZORG, 1/2018

Ruim tien jaar geleden fuseerden het Juliana Kinderziekenhuis/Rode Kruis Ziekenhuis en Ziekenhuis Leyenburg in Den Haag tot het HagaZiekenhuis. Er werd niet alleen flink verbouwd, er was ook sprake van een grote cultuurverandering. De organisatie van het HagaZiekenhuis is namelijk ingericht volgens de principes van Planetree, waarbij het welbevinden van zowel patiënten als medewerkers centraal staat. Belangrijke pijlers zijn vriendelijkheid, toegankelijkheid en een helende omgeving. Ik ging op bezoek bij het HagaZiekenhuis en sprak met hun Planetree-coördinator, Andrea van den Berg. Zij vertelt hoe de verandering tot stand is gekomen en wat daar allemaal bij kwam en komt kijken.

Omdat het hele ziekenhuis letterlijk en figuur- lijk op de schop ging, werd er ook vanaf de bodem nagedacht over de doelstellingen van het nieuwe HagaZiekenhuis. Hoe ziet dit zie- kenhuis zichzelf in de toekomst en wat voor

cultuur streeft het na? Het concept ‘mensgerichte zorg’ sprak de beleidsmakers erg aan. Daarom kozen zij ervoor het ziekenhuis helemaal in te richten volgens de principes van Planetree en zich te laten begeleiden door deze internationale organisatie. Planetree is in de jaren zeventig opgericht door een Amerikaanse patiënte, Angelica Thieriot. Na een zieken- huisverblijf waarbij zij zeer onpersoonlijk werd behandeld, besloot ze zich in te zetten voor betere zorg. ‘Planetree’ ver- wijst naar de plataan waaronder Hippocrates zijn leerlingen lesgaf. In zijn onderricht stond de dialoog centraal, want hij vond het belangrijk dat zowel zijn leerlingen als hijzelf zouden blijven leren. Het belang van gelijkwaardige uitwisseling komt terug in de verschillende componenten waaruit het Planetree- model is opgebouwd. Deze componenten zijn onderverdeeld in drie categorieën, namelijk ‘de best mogelijke zorg’,‘helende omgeving’ en ‘gezonde organisatie’ (zie kader). Andrea van den Berg vertelt hoe deze principes in zowel de algehele orga- nisatie, als in het dagelijkse reilen en zeilen van het ziekenhuis worden toegepast.

‘Kijk, de hoeken van deze tafel zouden eigenlijk rond moeten zijn’, legt Andrea uit, als ik in de vergaderruimte om me heen kijk om ‘het Planetree-concept’ te ontdekken. ‘Ronde vormen zorgen ervoor dat je je op je gemak voelt. Verder kun je Pla- netree herkennen aan de verlichting, de planten en het kleur- gebruik. En natuurlijk aan de manier waarop de verdieping is ingedeeld.’ Opvallend op deze etage, waar ondersteunende

administratieve afdelingen en een deel van het management van het ziekenhuis zijn gevestigd, is dat er geen aparte kamers zijn. Het is een grote open ruimte met flexplekken. Ook de me- disch specialisten hebben geen eigen kamer meer. ‘Dat be- vordert de onderlinge communicatie’, aldus Andrea. Ze kent zowel het ziekenhuis als het Planetree-model door en door. Ze was 25 jaar lang hoofdverpleegkundige, ging het manage- ment in en kreeg daarna tien jaar geleden de nieuwe functie van Planetree-coördinator.

‘Planetree gaf ons houvast’, vertelt ze. ‘Er kwam veel op ons af, namelijk een combinatie van verbouw, nieuwbouw en een fusie. Maar doordat we vanaf nul begonnen, konden we de uit- gangspunten van Planetree goed implementeren. In een oud gebouw kun je minder doen.

Een belangrijke verandering zijn de open teamposten op de verpleegafdelingen. Daar waar verpleegkundigen eerst koffie- dronken in een afgesloten kamertje, zitten ze nu in een open post op de afdeling. De achterliggende gedachte is zo veel mogelijk barrières weg te nemen. We willen niet dat je moet zoeken als je een vraag hebt. De verpleging is nu heel toegan- kelijk en direct aanspreekbaar.’ Als je erop gaat letten, dan zie je overal in het ziekenhuis dat er veel belang wordt gehecht aan die toegankelijkheid. Zo loop je direct tegen de receptie van de desbetreffende afdeling aan als je uit de lift stapt. En de balie is zo laag, dat je vanzelf oogcontact krijgt met de mede- werkers. Verder staan er in de aankomsthal gastvrouwen die vriendelijk de weg wijzen en vragen beantwoorden.

‘De achterliggende gedachte is zo veel mogelijk barrières weg te nemen.’

VAKBLAD NATUURLIJKE & INTEGRALE GEZONDHEIDSZORG | jan/feb 2018

REGULIERE GEZONDHEIDSZORG

PLANETREE 33

‘De manier waarop je wordt benaderd kan zeer bepalend zijn voor jouw ervaring in een ziekenhuis. Als je bijvoorbeeld voor het eerst binnenkomt in een ziekenhuis, helpt het als je snel iets aan iemand kunt vragen, de bewegwijzering duidelijk is en de persoon die je als eerste tegemoet treedt vriendelijk is, kennis van zaken heeft en de regie bij jou laat, dus niet betut- telt. Ik zeg altijd: Zorg voor je patiënten alsof het je moeder is.’ Een logische vraag is dan of er wel voldoende tijd is om zoveel aandacht te schenken aan patiënten en bezoekers. ‘Tijd is re- latief’, antwoordt ze. ‘Ook als je weinig tijd hebt kun je aan- dacht hebben voor de ander. Elkaar gedag zeggen in de lift kost geen tijd, maar geeft wel een andere sfeer. En als ik aan een patiënt iets vraag, kan ik dat staande naast het bed doen, maar ik kan ook gaan zitten. Een gesprek op ooghoogte duurt niet langer, maar is wel veel persoonlijker. Als je de ander aan- kijkt, heb je meer aandacht, je vertelt meer en je ontvangt de informatie beter, zo bleek ook uit onderzoek. Dit soort alge- meen menselijke en tegelijkertijd evidence-based feitelijkhe- den, nemen wij mee in de personeelstrainingen.’

In de eerste drie jaar van de fusie kregen alle afdelingen een basistraining Planetree. 3500 medewerkers werden door vijftig trainers begeleid, een intensief traject. In deze training leerden medewerkers anders, namelijk persoonlijker te kijken naar zorgverlening. ‘In de training werd geleerd dat je in de eerste plaats mens bent. Jij bent een persoon met verschil- lende rollen, zoals zorgverlener of patiënt. Wat is belangrijk voor jou als mens? Jij en ik kunnen morgen patiënt zijn. Welke zorg zou jij dan wensen? Gelijkwaardigheid zorgt voor een an- dere, meer mensgerichte benadering.

Gesprekken met patiënten maakten ook onderdeel uit van de training. Oprecht benieuwd werd er gevraagd hoe pa- tiënten hun ziekenhuisverblijf hadden ervaren. Op afdelings- niveau zorgde dat voor veel zelfinzicht. Op de ene afdeling was het personeel heel vriendelijk, maar duurde het wel lang voordat er iemand kwam als er gebeld werd. Op een andere afdeling werd er te weinig informatie gegeven over het medi- sche traject. En op weer een andere afdeling kwam men tot de conclusie dat er wel veel aandacht was voor de patiënten,

‘Ook als je weinig tijd hebt kun je aandacht hebben voor de ander.’

maar dat de collega’s niet zo goed voor elkaar zorgden. Zo kon elke afdeling aan de slag gaan met eigen verbeterpunten.

Het creëren van open werkplekken was een grote verande- ring voor de medewerkers. Je maakt in een ziekenhuis ook emotionele en moeilijke dingen mee. In een open teampost kun je die moeilijker uiten. Hier is rekening mee gehouden bij het ontwerp van het restaurant. Dat is erg comfortabel inge- richt, met veel besloten zitjes. Medewerkers gaan nu veel va- ker naar het restaurant dan voorheen. Van tevoren was het niet zo bedacht, maar ook de espressobar beneden in de hal is populair bij het personeel. Ze hebben er zulke goede kof- fie dat ze een paar jaar geleden op nummer 3 stonden van de landelijke AD-koffietest. Zo is er na de verbouwing veel meer sociale interactie tussen medewerkers onderling en tussen medewerkers, patiënten en bezoekers.’

In het HagaZiekenhuis zijn bijna geen meerpersoonskamers meer, het merendeel van de patiënten ligt op eenpersoons- kamers. Andrea vertelt dat patiënten het vaak over het Haga- hotel hebben in plaats van het HagaZiekenhuis, vanwege de goede zorg: ‘De patiënten voelen zich beter. Ze slapen beter en er is meer ruimte om bezoek te ontvangen. Alle kamers hebben de mogelijkheid voor rooming in: één naaste is 24/7 welkom en kan tegen kostprijs mee-eten. Dit zorgt niet alleen voor meer sociale steun, maar ook voor meer betrokkenheid bij het genezingsproces. Als je man er nog is, wanneer de arts ’s ochtends langskomt, dan is hij betrokken bij het onderzoek en gesprek. Verder zorgen de eenpersoonskamers voor meer privacy, ook in de relatie tussen patiënt en zorgverlener. Als er niemand meeluistert, vertel je vaak meer. De gesprekken zijn intenser en de zorgverlener krijgt meer informatie over de patiënt. Dan heb je nog het voordeel van eenpersoonskamers dat infecties minder kans hebben zich te verspreiden. En, heel belangrijk, je hebt zelf de regie. Je kunt kiezen of de gordijnen open of dicht gaan, of je wel of niet gaat slapen. Het voelt niet fijn als je niet zelf kunt kiezen.’

Planetree stimuleert eigen initiatief. ‘Medewerkers leren dat ze dingen kunnen doen die niet bij hun normale takenpak- ket horen, maar die wel van waarde zijn voor een collega of patiënt. Toen het in de winter eens had gesneeuwd, vertelde een patiënt dat hij ernaar verlangde om nog eens in zijn le- ven sneeuw te voelen. Een verpleegkundige haalde toen een emmer sneeuw voor hem. Ook hier snijdt het mes aan twee kanten: zowel patiënten als zorgverleners voelen zich beter. Je gewaardeerd voelen, je erkend voelen, vertrouwen hebben,
is uiteindelijk veel belangrijker dan je salaris.’ >

WWW.VNIG.NL

jan/feb 2018 | VAKBLAD NATUURLIJKE & INTEGRALE GEZONDHEIDSZORG

REGULIERE GEZONDHEIDSZORG

PLANETREE 35

‘Gelijkwaardigheid zorgt voor een andere, meer mensgerichte benadering.’

Als ik met Andrea door het ziekenhuis loop, wordt duidelijk hoezeer over alles is nagedacht. ‘In de ontvangsthal is ge- zorgd voor geluidsdemping’, vertelt ze. Pas nu merk ik hoe stil het is in de ruime hal waar zo veel mensen doorheen lopen. Op het gedeelte van het Juliana Kinderziekenhuis is Andrea met recht trots. Deze afdeling heeft een erg (kind)vriendelijke en toegankelijke sfeer. Het is voelbaar dat alles erop is ingericht om ervoor te zorgen dat je je op je gemak voelt. In het midden van de ontvangsthal staat een groot rond aquarium. Er zijn veel planten, muurschilderingen, ronde hoeken en besloten plekjes waar kinderen kunnen spelen. De meeste kamers kij- ken uit op de tuin, omdat uitzicht op groen een positief effect heeft. De kamers aan de binnenkant van het ziekenhuis, kijken uit op planten in de hal.

Hoewel de ‘mooie buitenkant’ het meeste opvalt is dit niet het belangrijkste van Planetree, benadrukt Andrea: ‘Ik kom lie- ver in een oud ziekenhuis waar ik goed word behandeld, dan in een nieuw ziekenhuis waar ik een nummer ben. Planetree gaat over bewustwording. Het belang van de patiënt staat centraal. Met dit belang wordt rekening gehouden door te zorgen voor een helende omgeving, maar ook en vooral door de patiënt zo veel mogelijk de leiding te geven over zijn eigen genezingspro- ces. Zeker als je kwetsbaar bent, moet je zelf de regie houden. Als dat niet kan, word je alleen maar kwetsbaarder. Als je goed geïnformeerd bent, kun je de beste keuzes maken.’ p

Meer informatie: www.planetree.nl WWW.VNIG.NL

Het zorgmodel van Planetree

In Nederland zijn er vier Planetree ziekenhuizen: het HagaZiekenhuis, het Spaarne Gasthuis, het Flevoziekenhuis en het Rivas. Ook zijn er
tal van andere zorginstellingen, zoals verpleeg- en verzorgingshuizen, die zich ‘Planetree- labelorganisatie’ mogen noemen. Binnen deze instellingen wordt gewerkt volgens het zorgmodel van Planetree:

De best mogelijke zorg

1 Menselijke interactie en liefdevolle bejegening. Planetree gaat over mensen die elkaar helpen, echt contact maken, aandacht geven, luisteren naar wat nodig is. Cliënten, naasten en medewerkers voelen zich welkom en serieus genomen.

2 Eigen keuze en verantwoordelijkheid door informatie en educatie.

3 Uitstekende behandeling en zorg. 4 Gezond eten, drinken en bewegen. 5 Aanvullende zorg en zingeving.

Helende Omgeving

6 Menswaardige technologie. Technologie staat in dienst van de professional en de cliënt. Ontwikkeling, ontwerp en het gebruik van technologie gaan uit van de mens en werken niet vervreemdend. De verbinding van de cliënt met zichzelf en zijn sociale omgeving blijft hierbij optimaal. Dit kan door vriendelijk design, kleurgebruik en gebruiksgemak. Voorbeelden: voorlichtingsfilmpjes, webcam-contact met dierbaren, domotica, gebruiksvriendelijk elektronisch cliëntdossier.

7 Architectuur en interieur.
8 Vrienden, familie en gemeenschap spelen een

positieve rol.

Gezonde organisatie

9 Tevreden cliënten. Cliënten van Planetree- organisaties ontvangen persoonlijke, respectvolle zorg omdat de organisatie ervan uitgaat dat ieder mens uniek is en zijn of haar eigen voorkeuren, waarden en behoeften heeft. Door dit uitgangspunt in de hele organisatie door te voeren is de cliënttevredenheid bij Planetree-organisaties hoog.

10 Tevreden en gemotiveerde medewerkers. 11 Gezonde financiële resultaten.
12 Goede marktpositie en relaties met

belanghebbenden.